معرفی
خرگوش
خرگوش
اهلی (Oryctolagus Cuniculus)حیوانی از راسته خرگوش
شكلان (Lagomorpha) و خانواده Leporidae است و خاستگاه ابتدائی آن
غرب اروپا و شمال غرب آفریقا می‌باشد.
در حال
حاضر از نژادهای مختلف آن به منظورهای گوناگون از جمله تولید پشم و گوشت،
انجام تحقیقات‌بیولوژیكی و بعنوان حیوانات خانگی استفاده می‌شود.
رفتار
غیر تهاجمی و آرام خرگوش آنرا بعنوان یك حیوان خانگی ایده‌آل مطرح نموده
است. با این وجود جهت‌نگهداری مناسب آن، آشنائی با خصوصیات آناتومیكی،
فیزیولوژیكی و رفتاری این حیوان ضروری است.
ویژگیهای
كالبد شناسی و فیزیولوژیكی
سر:
مهمترین ویژگی آناتومیكی حیوان در سر، گوشها می‌باشند. بخش خارجی گوشها یعنی
لاله گوش‌خصوصیت برجسته این حیوان بوده و علاوه بر نقش آن در شنوائی، به
لحاظ وجود شبكه وسیع عروقی در زیر پوست‌این ناحیه، تأثیر مهمی درتنظیم
حرارت بدن دارند. لاله‌های گوش نرم و بسیار حساس می‌باشند و نباید از آنها
برای‌گرفتن و مقید كردن حیوان استفاده نمود.
چشمها
به نسبت اندازه سر بزرگ و دارای زاویه دیدی حدود ۱۹۰ درجه می‌باشند.
مردمكها قدرت اتساع‌زیادی دارند و بدین علت حساسیت بینائی حیوان به نور را
در مقایسه با انسان ۸ برابر افزایش می‌دهند. پلك سوم دراین حیوانات رشد
قابل ملاحظه‌ای دارد كه در هنگام خواب از گوشه داخلی چشم حركت نموده و
سطح قرنیه رامی‌پوشاند.
دندانهای خرگوش رشد دائمی دارند، بعنوان مثال دندانهای پیشین
در طول سال بیش از ۱۰-۱۲ سانتیمتر رشدمی‌نماید بنابراین بیماریهای دندانی
نظیر رشد بیش از حد دندانها و یا وجود دندانهای نابجا و بد شكل از موارد متداول‌در
خرگوشها می‌باشند.
قفسه
صدری: حجم قفسه صدری در مقایسه با گنجایش محوطه خیلی كوچك است. قلب نیز
كوچك است وبر خلاف سایر پستانداران دریچه دهلیزی - بطنی سمت راست سه
لختی (Tricuspid) نبوده و دو لختی Bicuspid))است.
محوطه
بطنی: طول روده‌ها حدود ۱۰ برابر طول بدن است و بخش مهمی از آن را (از نظر
گنجایش و عملكرد)روده‌كور (Cecum)تشكیل می‌دهد كه باقیمانده هضم
نشده مواد غذائی پس از عبور از روده باریك وارد آن شده وتوسط میكروفلور
موجود در آن مورد تجزیه قرار می‌گیرند و تركیبی غنی از پروتئین و ویتامین را
ایجاد می‌كنند.
خرگوش
بطور طبیعی و غریزی رفتاری تحت عنوان مدفوع خواری دارد. این حیوانات دو
نوع مدفوع تولیدمی‌كنند كه یك نوع آن بشكل دانه‌ای و نوع دیگر بحالت
خمیری است. نوع دوم غنی از تركیبات پروتئینی و ویتامینی‌است و حیوان فقط
این نوع مدفوع را مورد تغذیه قرار می‌دهد. این عمل معمولا صبح زود انجام
می‌شود و حیوان‌مدفوع را مستقیما از مخرج خود می‌گیرد و بدین ترتیب بخشی از
نیاز بدن به پروتئین و تركیبات ویتامینی را تامین‌می‌نماید.
ادرار
خرگوش بواسطه مصرف جیره غذائی گیاهی دارای PH قلیائی حدود ۸/۲ است و رنگ
آن از زرد روشن تانارنجی پر رنگ یا قهوه‌ای متمایل به قرمز متغیر است كه
میزان رنگ بر اساس دهیدراتاسیون و قلیائی بودن ادرار تغییرمی‌كند. همچنین
بخاطر وجود نمكهای كربنات كلسیم و فسفات آمونیم و منیزیم ادرار كدر است.
رسوب این تركیبات‌بر سطح میله‌های قفس، تمیز كردن لانه را با اشكال روبرو
می‌سازد.
درجه
حرارت طبیعی بدن بین ۳۷ تا ۳۹/۴ درجه سانتیگراد و به طور متوسط ۳۸/۳ درجه
سانتیگراد می‌باشد.
با توجه به وجود نژادهای مختلف وزن حیوان بالغ می‌تواند از
حداقلkg ۰/۹ در
نژادهای كوچك (آلمانی،لهستانی) تا kg ۱/۸ در
نژادهای متوسط (نیوزیلند) و kg ۷/۳ در
نژادهای بزرگ (فلاماندری بزرگ) متغیر باشد. متوسططول عمر این حیوان حدود ۵
تا ۶ سال و حداكثر طول عمر قابل انتظار ۱۵ سال است.
نگهداری خرگوش
را می‌توان در داخل منزل (بعنوان مثال در حیاط) نگهداری نمود. حداقل سطح
مورد نیاز برای‌خرگوش با وزن kg ۲ حدود ۰/۳ متر مربع است. برای خرگوشهای با وزن بیش از kg ۲ به
ازاء هر كیلوگرم وزن اضافه‌سطح لانه باید حدود ۰/۲ - ۰/۱ متر مربع افزایش
یابد و در صورتیكه چند خرگوش با هم نگهداری شوند باید به ازاءهر خرگوش اضافی
۰/۲ متر مربع به سطح لانه افزوده گردد.
ارتقاع
لانه باید در حدی باشد كه حیوان بتواند بطور كامل بر روی پاهای خود بلند
شود كه بسته به جثه حیوان‌می‌تواند حدود ۴۵-۹۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. در
صورتیكه خرگوش در فضای خارج منزل نگهداری می‌شودكف لانه باید در مقابل
نفوذ رطوبت عایق شود و در صورتیكه نگهداری در داخل منزل صورت می‌گیرد كف
لانه‌می‌تواند مشبك و یا توری باشد كه بدین ترتیب ادرار و رطوبت ناشی از آن
در كف قفس باقی نمی‌ماند و این مسئله‌اجازه می‌دهد تا تمیز كردن لانه در
فواصل طولانی‌تری انجام گیرد.
جهت
جلوگیری از بروز نزاع در بین خرگوشها و عوارض متعاقب آن، خرگوشهای نر را
باید جدا از هم نگهداری‌نمود. همچنین نرها و ماده‌ها نیز جز در هنگام جفتگیری
باید در لانه‌های جداگانه نگهداری شوند. نگهداری چندخرگوش ماده با هم در یك
قفس اشكالی ندارد.
خرگوشها
می‌توانند درجه حرارت بین ۲۷۰ - ۴ درجه را تحمل نمایند كه البته متوسط درجه
حرارت توصیه‌شده بین ۲۲ - ۱۶ درجه سانتیگراد است. رطوبت محیط باید حدود ۶۰ -
۴۰ % باشد و حداقل طول مدت روشنائی‌مورد نیاز ۱۶ - ۱۴ ساعت است. در صورتیكه
طول مدت روشنائی محیط از این مقدار كوتاهتر باشد حیوان دچارنقصان فعالیت
جنسی پائیزی (Autumnal Sexual depression) می‌گردد.
تغذیه میزان
مصرف غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه حدود ۵ گرم به ازاء ۱۰۰ گرم وزن بدن
است. بهترین ماده‌غذائی برای خرگوشها، جیره‌های غذائی تجاری است كه
تركیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است. این‌جیره‌ها معمولا حاوی
۱۷% - ۱۴% پروتئین، ۲۲% - ۱۲% فیبرخام و ۲۵۰۰ - ۲۱۰۰ كیلو كالری انرژی هستند.
در كنار این مواد می‌توان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود
و باید توجه كرد كه سبزیجات فاسد و كپك‌زده‌نباشند.
این حیوان از نظر فیزیولوژیك شبه نشخوار كننده (Pseudoruminant) بشمار
میرود و چون میكروفلور دستگاه‌گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PHبسیار
حساس است بنابر این تغییر نوع مواد غذائی باید به آهستگی وطی مدت ۵ - ۴
روز انجام گیرد و هرگونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذائی، بخصوص استفاده
از جیره‌های غنی‌از كربوهیدرات می‌تواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب
مرگ حیوان گردد.
تولید
مثل
تعیین
جنسیت در خرگوشهای نابالغ بسیار مشكل بوده و به تجربه نیاز دارد. بنابراین
در این مورد از دامپزشك‌كمك بگیرید.
خرگوشها
در حدود سن ۲۴ - ۱۶ هفتگی به بلوغ می‌رسند. نژادهای كوچكتر زودتر ازنژادهای
بزرگتر و ماده‌هازودتر از نرها بالغ می‌شوند. خرگوش ماده سیكل اوستروس منظمی
ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود۷-۱۰ روز است. در صورتیكه جفتگیری
انجام نگیرد ظرف ۱-۲ روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان‌مجددٹ وارد مرحله پذیرش جنسی می‌گردد.
خرگوش
ماده‌ای كه وارد این مرحله شده است به سایر خرگوشهای ماده داخل قفس
اجازه می‌دهد كه بر پشت‌وی بجهند كه این نشانه در جهت تشخیص حیوان آماده
جفتگیری حائز اهمیت است. همانگونه كه در مبحث لانه ذكرشد نرها و ماده‌ها
باید جدا از یكدیگر نگهداری شوند و فقط هنگام پذیرش جنسی خرگوش ماده برای
مدت حدود۱۰ دقیقه در قفس خرگوش نر قرار داده شود.
در
صورتیكه جفتگیری منجر به لقاح نگردد، ممكن است آبستنی كاذب (Pseudopregnancy) رخ
دهد. در این‌مرحله حیوان ماده كلیه حالات حیوان آبستن را دارد و حتی
پستانها نیز بزرگ می‌شوند ولی این مرحله حداكثر پس ازحدود ۱۸ روز خاتمه می‌یابد.
طول
مدت آبستنی حدود ۳۳ - ۳۰ روز است. رشد پستانها سریع بوده و طی هفته آخر
آبستنی صورت می‌گیرد.طی روزهای آخر حیوان ماده شروع به ساخت لانه می‌نماید
و برای این منظور اقدام به كندن موهای ناحیه شكم‌می‌كند. تعداد بچه‌ها بین
۴-۱۲ و بطور متوسط ۷ عدد است. بچه‌ها معمولا صبح زود و طی حدود یك ساعت و یاكمتر
متولد می‌شوند. طول مدت شیردهی حدود ۴-۶ هفته است. مادر در طول روز فقط
یكبار و معمولا صبحها به‌بچه‌ها شیر می‌دهد و بقیه ساعات روز لانه بچه‌ها را
ترك می‌نماید كه این مسئله نباید بعنوان عدم پذیرش بچه‌هاتوسط مادر قلمداد
شود. در صورت مرگ مادر و یا هنگامی كه مادر قادر به شیردادن بچه‌ها نباشد می‌توان
آنها رابصورت دستی تغذیه نمود. جهت تغذیه بچه‌ها شیر با فرمولهای مختلفی
توصیه شده است كه یكی از ساده‌ترین‌فرمولها بشرح زیر می‌باشد:
شیر
گاو ۲۴۰ سی سی
زرده
تخم مرغ ۱ عدد
عسل ۵
سی سی
مولیتی
ویتامین كودكان ۵ سی سی
شیر
دادن هر ۱۲ تا ۲۴ ساعت انجام می‌گیرد. البته باید در نظر داشت كه تغذیه
دستی بچه خرگوشها بندرت‌موفقیت‌آمیز بوده و ممكن است با مشكلات و عوارض
متعدد گوارشی و تنفسی در بچه خرگوشها همراه باشد.
خرگوش و بهداشت عمومی
هر چند
موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناك بین انسان و حیوان در
خرگوشهای اهلی و خانگی نادراست با این وجود مهمترین این بیماریها عبارتند
از سالمونلوز، تولارمی، هاری، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل وتوكسوپلاسموز.
جهت
جلوگیری از بروز بیماری در حیوان و كاهش احتمال انتقال آن به صاحب حیوان
توصیه‌های زیر بایدمورد توجه قرار گیرد.
۱ - پس از
خرید حیوان، جهت معاینه و بررسی وضعیت سلامت آن و دریافت راهنمائیهای
لازم به درمانگاههای‌دامپزشكی مراجعه شود.
۲ - حتی‌الامكان
با ساخت جایگاه و لانه مناسب، حیوان در خارج از محیط منزل و به عنوان
مثال در حیاط نگهداری‌گردد.
۳ - در
صورتیكه حیوان در داخل منزل نگهداری می‌شود باید دارای جایگاهی خاص و
نسبتا محدود باشد و از رفت وآمد آزادانه حیوان در محیط منزل باید جلو گیری شود.
۴ - محل
نگهداری و لانه حیوان روزانه نظافت گردد.
۵ - از
تماس حیوان با حیوانات خانگی افراد دیگر و همچنین حیوانات غیرخانگی نظیر
گربه‌های ولگرد جلوگیری‌شود.
۶ - نظافت
شخصی علی‌الخصوص شستن دستها پس از تماس با حیوان از اهمیت زیادی برخوردار
است.
۷ - در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان،
جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشكی مراجعه‌شود و بر اساس نظر دامپزشك
معالج انجام معاینات دوره‌ای مورد توجه قرار گیرد.
واكسن
هاری جز در مواردی كه حیوان در معرض هاری قرار دارد و یا در مناطقی كه
هاری شایع می‌باشد توصیه‌نمی‌شود و برای پیشگیری از بروز سایر بیماریهای
متداول در خرگوش نیز تاكنون واكسنی تهیه نشده است.